Ο ερχομός των Χριστουγέννων και του νέου χρόνου συνοδεύεται από αρχαία έθιμα και προλήψεις, που εναλλάσσονται σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Στις Σέρρες, συναντάμε ακόμη και σήμερα το “πάντρεμα” του παρελθόντος και του παρόντος, με έθιμα και παραδόσεις που εκφράζουν τον λαϊκό μας πολιτισμό και προωθούν ήθη κι αξίες που έχουν “ξεθωριάσει” στο πέρασμα του χρόνου.
Στα Καλά Δένδρα του δήμου Λευκώνα, την παραμονή των Χριστουγέννων, έχουν την τιμητική τους οι ηλικιωμένοι, που βγαίνουν και λένε τα κάλαντα, δεχόμενοι για κέρασμα κρασί και ξυλοκέρατα.
Το “Χριστόξυλο” και το “Πάντρεμα της Φωτιάς”
Το “Χριστόξυλο” και το “Πάντρεμα της Φωτιάς” είναι δύο, όχι και τόσο γνωστά Χριστουγεννιάτικα έθιμα που τα συναντάμε κυρίως στην Μακεδονία, στα χωριά του δήμου Νιγρίτας.
Το “Χριστόξυλο” είναι το πρώτο κούτσουρο που θα καεί στο τζάκι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, αφού το πρωί της ίδιας μέρας καθαριστεί το τζάκι επιμελώς. Κατά το έθιμο, χρησιμοποιείται για “Χριστόξυλο” οποιοδήποτε μεγάλο ξύλο ή κούτσουρο.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, αφού έχει συγκεντρωθεί όλη η οικογένεια γύρω από το τζάκι, ανάβεται το “Χριστόξυλο” και έως τα Θεοφάνεια η φωτιά στο τζάκι δεν πρέπει να σβήσει.
Μ’ αυτόν τον τρόπο πιστεύεται ότι μένουν έξω από το σπίτι οι καλικάτζαροι, που εκείνες τις μέρες βρίσκονται πάνω στη γη. Για τη φωτιά που προσφέρει το “Χριστόξυλο” την παραμονή των Χριστουγέννων η λαϊκή παράδοση λέει ότι ζεσταίνει τον νεογέννητο Χριστό στη Φάτνη.
Η στάχτη που δημιουργείτε στο τζάκι εκείνες τις ημέρες (από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα) θεωρείται πως διώχνει το κακό και γι’ αυτό σκορπίζεται γύρω από το σπίτι, τους στάβλους αλλά και στα χωράφια.
Χριστόψωμο
Το “ψωμί του Χριστού” ως έθιμο το συναντάμε κυρίως στα Δαρνακοχώρια. Γίνεται, την παραμονή των Χριστουγέννων, από τη νοικοκυρά του σπιτιού, με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.ά).
Απαραίτητος επάνω, είναι χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω υπάρχουν διάφορα διακοσμητικά, σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει και το κόβει. Η οικογένεια είναι μαζεμένη στο σπίτι. Σε λίγο θα αρχίσει η προ του τέλους νηστίσιμη μυσταγωγία. Το τραπέζι στρώνεται: στη μέση το χριστόψωμο, φασόλια μαγειρεμένα δίχως λάδι για την ημέρα αυτή, τουρσιά λάχανο, ντομάτες, πιπεριές, καρπουζάκια, σέλινο, καρότο και κρασί κόκκινο του σπιτιού.
Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Όλα αυτά αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί.
Κάποτε, οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες έφτιαχναν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό “για να τους φυλάει και να τους βλογάει”. Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.
Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.ά.
Χριστουγεννιάτικο χοιρινό
Ανήμερα των Χριστουγέννων αναβιώνει η κατάνυξη του Χριστουγεννιάτικου χοιρινού. Γίνεται το πρωί, μετά τη Θεία Λειτουργία, οπότε η παράδοση θέλει να τρώει η οικογένεια για πρωινό, τηγανητό χοιρινό, το οποίο συνοδεύεται με κόκκινο κρασί και μια τηγανιά ψιλοκομμένες πατάτες.
Πρόκειται για ένα έθιμο που ποτέ δεν έγινε γνωστό από πού είναι οι ρίζες του, αλλά παραμένει ζωντανό και προσφιλές για όσους έχουν ξυπνήσει από το …χριστουγεννιάτικο ρεβεγιόν.
Έθιμα της Πρωτοχρονιάς-Η γιορτή του μαγκαλιού
Το μεσημέρι της παραμονής Πρωτοχρονιάς, στους δρόμους και τις πλατείες, ο κόσμος αποχαιρετά τον παλιό χρόνο ψήνοντας χοιρινό στο μαγκάλι. Από παλιά, το χοιρινό αποτελούσε κύριο πιάτο των εορτών μετά τη 40ήμερη νηστεία. Οι οικογένειες τάιζαν το γουρούνι, προσπαθώντας να το παχύνουν και το έσφαζαν για το εορταστικό τραπέζι.
Βασιλόπιτα
Το κόψιμο της βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές, όπως τα Θεσμοφόρια, οι αρχαίοι ‘Έλληνες προσέφεραν στους θεούς.
Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα, ιστορία που ξεκινάει στην Καισαρεία της Καππαδοκίας. Ο Μέγας Βασίλειος, δεσπότης της πόλης, προσπαθώντας να σώσει το ποίμνιό του πρόσφερε το χρυσάφι των κατοίκων στον κατακτητή που τους απειλούσε. Η πόλη τελικά σώθηκε από θαύμα και ο δεσπότης προκειμένου να επιστρέψει τα κοσμήματα δίκαια, ζύμωσε μικρά ψωμάκια και έβαλε μέσα κοσμήματα. Από τότε φτιάχνουμε κι εμείς τη βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου.
Η κοπή της βασιλόπιτας στις Σέρρες γίνεται με αληθινή ιεροπρέπεια. Πρώτα, ο νοικοκύρης τη στρέφει τρεις φορές, στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Έπειτα, κάνει με κλειδί, με μαχαίρι ή με πιρούνι τρεις φορές το σημείο του σταυρού, για να κόβεται η κακογλωσσιά, να κλειδώνονται τα κακά στόματα ή να αποτρέπεται το κακό μάτι. Και την ώρα ακριβώς, που αλλάζει ο χρόνος, άρχιζε να ονοματίζει τα κομμάτια, με καθιερωμένη πάντα σειρά
Πρώτο είναι του Αι-Βασίλη, έπειτα του Χριστού και της Παναγίας, του σπιτιού και στη σειρά όλων των μελών της οικογένειας, κατά ηλικία, αρχίζοντας από τους μεγαλύτερους και καταλήγοντας στα παιδιά. Κομμάτι κόβεται και για τους φτωχούς, τα ζωντανά, τα χωράφια και τα αμπέλια, το μύλο και τη βάρκα, γιατί όλα πρέπει να πάρουν την ευλογία του Αι-Βασίλη.
Όταν αποσώνει το εορταστικό δείπνο, ο νοικοκύρης κατεβαίνει στο στάβλο, να ταΐσει την πίτα τους στα ζωντανά, ενώ την επομένη θρυμματίζει και σκορπά το αντίστοιχο κομμάτι στα κτήματα και τα αμπέλια.
Το σπάσιμο του ροδιού
Το σπάσιμο του ροδιού το πρωί της Πρωτοχρονιάς, μετά την εκκλησιαστική λειτουργία του Αγίου Βασιλείου, είναι μια παράδοση που τη συναντάμε έντονα στο νομό Σερρών.
Ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού φέρει στον εκκλησιασμό μαζί του ένα ρόδι. Όταν η οικογένεια επιστρέφει στο σπίτι, ο νοικοκύρης δεν μπαίνει μέσα μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν, καθώς δεν πρέπει να χρησιμοποιήσει το κλειδί του. Μπαίνοντας ως καλεσμένος, με το δεξί πόδι, θα είναι αυτός που θα ”κάνει το καλό ποδαρικό”, κρατώντας το ρόδι στο χέρι.
Στη συνέχεια, ρίχνει κάτω το ρόδι με δύναμη, ώστε να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες-σπόροι του παντού, ενώ ταυτόχρονα λέει: “με υγεία , ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά”.
Ποδαρικό
Πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα για το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους. ‘Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις μπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.
Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ότι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.
Ο νέος χρόνος πρέπει να μας βρει με κάποιο καινούργιο ρούχο, σύμβολο ευημερίας, ενώ μετά το κόψιμο της βασιλόπιτας και αφού μοιραστούν τα δώρα, ξεκινούν τα τυχερά παιχνίδια. Αυτός που θα κερδίσει θα είναι τυχερός για όλη τη νέα χρονιά.
Καλικάντζαροι
Από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα δεν είναι λίγοι οι Σερραίοι που κρατώντας το έθιμο βάζουν στο τζάκι δώδεκα αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Οι πιστοί στις παραδόσεις, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, που φεύγουν οι καλικάντζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους
Έθιμο της Μπάμπως ή Βρεξούδια
Κάθε χρόνο, στις 8 Ιανουαρίου και στις περιοχές του νομού Σερρών, Ν. Πέτρα, Μονοκκλησιά και Χαροπό, μια διαφορετική μέρα ξημερώνει. Την ημέρα αυτή, πραγματοποιείται το έθιμο της “Μπάμπως” η “Βρεξούδια” και επειδή σ’ αυτό το έθιμο κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες, με τους άνδρες να παραμένουν στα σπίτια τους ή να παρακολουθούν από μακριά, ονομάστηκε μεταγενέστερα “Ημέρα της Γυναικοκρατίας”.
Η ημέρα αυτή είναι ημέρα τιμής στην γηραιότερη γυναίκα του χωριού (μπάμπω) που εκτελούσε κατά το παρελθόν και χρέη μαμής.
Κατά την ημέρα αυτή, όλες οι παντρεμένες γυναίκες του χωριού κάτω από τους ήχους μουσικών οργάνων, (παλιότερα με τους ήχους της γκάιντας) μαζεύονται στην κεντρική πλατεία και από εκεί πορεύονται προς το σπίτι της μπάμπως για να της προσφέρουν δώρα. Στη συνέχεια, σχηματίζοντας πομπή, με σκωπτικά τραγούδια χορό και κρασί, την περιφέρουν στην πλατεία.
Κατά τη διάρκεια όλων των παραπάνω δεν επιτρέπεται να πλησιάσει κανείς άντρας, διότι τα δρώμενα είναι ακατάλληλα για αντρικά αυτιά. Αν παρ’ όλα αυτά τολμήσει κάποιος να πλησιάσει, τότε οι γυναίκες τον κυνηγούν, τον καταβρέχουν και προσπαθούν να του βγάλουν ένα ρούχο, το οποίο στην συνέχεια θα δημοπρατήσουν.
Μετά το πέρας της πομπής ακολουθεί γλέντι “κεκλεισμένων των θυρών”, με σκωπτικά τραγούδια, παραδοσιακά εδέσματα και κρασί μέχρι τελικής πτώσης!
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι Θρακιώτισες από την Πέτρα της Αν. Ρωμυλίας και το γιορτάζουν κάθε χρόνο από την εγκατάσταση τους στην Νέα Πέτρα Σερρών. Πολύ αργότερα διαδόθηκε και σε άλλα χωριά του Νομού Σερρών. Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο έχει ρίζες αρχαιοελληνικές και θυμίζει τα Θεσμοφόρια και περισσότερο τα Αλώα που γίνονταν την ίδια εποχή.
Πηγή : http://history-of-macedonia.com/2009/12/28/serres-ithi-ethima-xristougenna-protoxronia-theofaneia/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου