ΟΔΥΣΣΕΙΑ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΑΝΑΛΥΣΗ ΡΑΨΩΔΙΑΣ ε

ΡΑΨΩΔΙΑ  Ε΄:΄΄Οδυσσέως σχεδία΄΄

Πρόσωπα δράσης: Οδυσσέας, Ερμής, Καλυψώ, Δίας, Ποσειδώνας, Λευκοθέα

Τόπος και χρόνος δράσης: Η ραψωδία εκτυλίσσεται την έβδομη μέρα στον Όλυμπο, την Ωγυγία στο  πέλαγος και το νησί των Φαιάκων

1^η ενότητα(1-50): Συνέδριο των θεών

2^η ενότητα(51-164): Ο Ερμής στην Ωγυγία

3^η ενότητα(165-296): Οδυσσέας και Καλυψώ, διάλογος

4^η ενότητα(297-475): Aναχώρηση του Οδυσσέα, η σχεδία και το ναυάγιο

5^η ενότητα(476-552):Η διάσωση του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων

ΑΝΑΛΥΣΗ 1^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Οι θεοί συγκεντρωμένοι στον Όλυμπο ξαναθυμούνται μετά από παρέμβαση της Αθηνάς το θέμα του Οδυσσέα και τους κινδύνους που απειλούν τον Τηλέμαχο. Ο Δίας υπόσχεται να βοηθήσει και τους δυο. Έτσι στέλνει τον Ερμή στην Καλυψώ για να της ανακοινώσει την απόφαση των θεών για επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Στο τέλος αναφέρεται και στις κατοπινές περιπέτειες του Οδυσσέα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αθηνά: ξεχωρίζει για την αγάπη και την φροντίδα που δείχνει για τον Οδυσσέα και την οικογένειά του. Τη χαρακτηρίζει το αίσθημα του δικαίου.

Δίας: παρουσιάζεται αμερόληπτος και αντικειμενικός. Συγκαταβατικός και καλόγνωμος βοηθά τους δίκαιους ανθρώπους.

ΔΟΜΗ

Μέσα από αφηγηματικούς στίχους πραγματοποιείται η υλοποίηση του πρώτου μέρους του σχεδίου που είχε συλλάβει η Αθηνά από την α΄ κιόλας ραψωδία.

ΑΝΑΛΥΣΗ 2^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

                                                                                             

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Ο Ερμής φτάνει στο νησί της Καλυψώς όπου τη βρίσκει να υφαίνει τραγουδώντας. Εκείνη τον υποδέχεται φιλόξενα προσφέροντάς του νέκταρ και αμβροσία. Ο Ερμής της αποκαλύπτει την αιτία της άφιξής του. Η Καλυψώ οργίζεται και αποκαλεί τους θεούς ζηλιάρηδες σε κάθε περίπτωση που κάποια θεά ερωτευτεί έναν θνητό. Στο τέλος όμως καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να παρακούσει την εντολή των Θεών, ενώ ο Ερμής αποχωρεί προειδοποιώντας την για τις συνέπειες που μπορεί να έχει αν παρακούσει τις εντολές του Δία.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Αργοφονιάς :το επίθετο αυτό δόθηκε στον Ερμή επειδή σκότωσε ένα τέρας, τον Άργο τον Πανόπτη. Επίσης, τον αποκαλούσαν και ψυχοπομπό γιατί πίστευαν ότι αυτός οδηγούσε τις ψυχές στον Κάτω κόσμο.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

           

Διάφορα στοιχεία της ενότητας δείχνουν την ανθρωπόμορφη αντίληψη των αρχαίων για τους θεούς. Οι θεοί έχουν τις ίδιες συνήθειες με τους απλούς θνητούς. Έτσι, παρακολουθούμε την Καλυψώ να υφαίνει όπως η Πηνελόπη και να έχει όλες τις συνήθειες των γυναικών με αρχοντική καταγωγή. Επίσης, το τυπικό της φιλοξενίας είναι πανομοιότυπο, ενώ και οι θεοί διακατέχονται από τα ίδια αισθήματα αγανάκτησης, ζήλιας και αγάπης που κυριαρχούν στους ανθρώπους.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Ερμής: αφοσιωμένος στο Δία, εκτελεί αμέσως την εντολή του. Τον διακρίνουν η ευγένεια και η διακριτικότητα

Καλυψώ: ξεσπά σε λόγια πίκρας και αγανάκτησης, ενώ δεν μπορεί να συγκρατήσει τα συναισθήματά της. Τελικά, όμως αναγκάζεται να υπακούσει στις εντολές του Δία ξέροντας ότι δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά.

ΔΟΜΗ

Η ενότητα περιλαμβάνει αφήγηση, περιγραφή και διάλογο. Η περιγραφή του νησιού της Καλυψώς είναι από τις ωραιότερες στην Οδύσσεια και δείχνει την αντίθεση με την κατάσταση που επικρατεί στην Ιθάκη. Με την υλοποίηση της απόφασης των θεών έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

                                                                                          

ΑΝΑΛΥΣΗ 3^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ  

Η Καλυψώ, μετά την αποχώρηση του Ερμή βρίσκει τον Οδυσσέα στο ακρογιάλι να κλαίει. Του ανακοινώνει ότι ήρθε η ώρα της επιστροφής και τον προτρέπει να φτιάξει μια σχεδία, ενώ η ίδια θα τον εφοδιάσει με όλα τα απαραίτητα για το ταξίδι. Ο Οδυσσέας δείχνει δυσπιστία, αλλά η Καλυψώ τον καθησυχάζει με τον όρκο της.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ  

Στύγα: ποτάμι του Άδη που οι θεοί ορκίζονταν τον πιο ιερό και φοβερό όρκο. Είναι ένα από τα ποτάμια που οι θεοί πίστευαν ότι χώριζε τους ζωντανούς από τους νεκρούς. Σε περίπτωση που οι θεοί παρέβαιναν τους όρκους τους οι ποινές ήταν μεγάλες, αφού μπορούσαν να γίνουν ακόμη και δούλοι των θεών.   

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ      

Οι θεοί παρουσιάζονται με αδυναμίες, αφού μπορούν να πουν ψέματα ή να εξαπατήσουν, όπως και οι θνητοί. Έτσι, ο ψυχολογικός κόσμος των θεών παρουσιάζεται κοινός  με τον κόσμο των ανθρώπων. Επίσης, προβάλλεται η ιδέα ότι η ομορφιά ήταν μια ιδιότητα που θεωρούνταν πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ   

Καλύψώ: γεμάτη συγκατάβαση, κατανόηση και συμπάθεια ανακοινώνει την απόφαση των θεών στον Οδυσσέα.

Οδυσσέας: αρχικά παρουσιάζεται αδύναμος και αβοήθητος που συγκρατημένα και χωρίς εξάρσεις δέχεται την απόφαση της θεάς. Παρουσιάζεται απόλυτα ανθρώπινος χωρίς ηρωικές εξιδανικεύσεις.

ΔΟΜΗ

Μέσα από την αφήγηση αρχικά και με το διάλογο αργότερα παρουσιάζεται για πρώτη φορά ο Οδυσσέας. Η εμφάνισή του δίνει την εντύπωση ενός απλού θνητού και είναι εντελώς απαλλαγμένη από την εικόνα του ήρωα που γνωρίσαμε στην Ιλιάδα.

ΑΝΑΛΥΣΗ 4^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Ο Οδυσσέας εφοδιάζεται με όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την κατασκευή της σχεδίας. ΄ Εκοψε δέντρα για να φτιάξει τη σχεδία, έβαλε κατάρτι και τιμόνι και γύρω γύρω παραπέτο από κλαδιά λυγαριάς. Μετά από 4 μέρες δουλειάς αναχώρησε τελικά αφού πήρε μαζί του ρούχα, κρασί νερό και τρόφιμα που του έδωσε η θεά. Τη στιγμή ,όμως που έφτανε στο νησί των Φαιάκων ο Ποσειδώνας γυρνώντας από τη χώρα των Αιθιόπων κατάλαβε την απόφαση των θεών που πάρθηκε ερήμην του. Έτσι, σηκώνει θύελλα και ταραχή που διαλύει τη σχεδία του. Για καλή του τύχη η Λευκοθέα τον συμβουλεύει να εγκαταλείψει τη σχεδία και να κολυμπήσει ως τη χώρα των Φαιάκων. Του δίνει κι ένα μαγικό μαντίλι που θα τον προστάτευε από κάθε κακό. Ο Ποσειδώνας φεύγοντας αποφασίζει να σταματήσει την τιμωρία του.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ωκεανός: Ήταν γιος του Ουρανού και της Γης. Απ’ αυτόν ανέτειλε η Αυγή και ο Ήλιος και σ’ αυτόν βυθίζονταν.

Ινώ: θεά με όμορφους αστραγάλους και ωραία πόδια. Ήταν κόρη του Κάδμου και γκρεμίστηκε στη θάλασσα μετά από οργή της Ήρας επειδή ανέθρεψε το μικρό Διόνυσο. Ο Ποσειδώνας και οι Νηρηίδες την έκαναν αθάνατη. Από τότε ονομάστηκε Λευκοθέα και ήταν η θεότητα του πελάγους που προστάτευε τους ναυτικούς.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Με την κατασκευή της σχεδίας γίνεται φανερή η κυριαρχία του ανθρώπου στο περιβάλλον του. Έτσι, εξουδετερώνοντας τις δυσκολίες της φύσης ο άνθρωπος θριαμβολογεί για τα ναυτικά επιτεύγματα της εποχής του. Επίσης, οι θεοί δεν παρουσιάζονται παντογνώστες, όπως φαίνεται από την περίπτωση του Ποσειδώνα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οδυσσέας: με επιμονή και αποφασιστικότητα επιδίδεται στην κατασκευή της σχεδίας. Η επιθυμία του να γυρίσει στην πατρίδα του αποδεικνύεται πιο δυνατή κι από την πιο μεγάλη ομορφιά, αλλά και από όλες τις δυσκολίες.

Καλυψώ: παρουσιάζεται βουβό πρόσωπο που αποδεικνύει πως ό,τι ήταν να ειπωθεί ανάμεσα σ’  αυτήν και τον Οδυσσέα ήδη ειπώθηκε. Τελικά, αποδέχεται με πίκρα την αποχώρηση του Οδυσσέα.

Ποσειδώνας: κακεντρεχής και μνησίκακος, μοιάζει περισσότερο με θνητό παρά με θεό.

Λευκοθέα: συμπονετική βοηθά τον Οδυσσέα αφού κάποτε βρέθηκε και η ίδια σ’ αυτήν την κατάσταση. Είναι αξιοσημείωτο πως παίρνει το θάρρος να τα βάλει με τον Ποσειδώνα που δεν φαίνεται να καταλαβαίνει την παρέμβασή της.

           

 ΔΟΜΗ

Αρχικά κυριαρχεί η αφήγηση και η έλλειψη διαλόγου που δείχνει την ψυχολογική κατάσταση των ηρώων. Η επιμονή στις λεπτομέρειες της σχεδίας δείχνει την απήχηση που είχε ο ναυτικός βίος των Ελλήνων στο έπος. Στη συνέχεια υπάρχει εναλλαγή αφήγησης και μονολόγου που αποκαλύπτουν τον εσωτερικό κόσμο του Οδυσσέα. Η Λευκοθέα επίσης με την εμφάνισή της σαν από μηχανής θεός σώζει τον ήρωα από το αδιέξοδο. Η ενότητα είναι γεμάτη εικόνες, παρομοιώσεις κι μεταφορές.

ΑΝΑΛΥΣΗ 5^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Μετά την αποχώρηση του Ποσειδώνα αναλαμβάνει η θεά Αθηνά που βοηθά τον Οδυσσέα να φτάσει στο νησί των Φαιάκων. Το μέρος, όμως, ήταν βραχώδες κι επικίνδυνο. Τελικά καταφέρνει να φτάσει στις εκβολές ενός ποταμού και προσεύχεται στη θεότητά του. Βγαίνει λοιπόν στη στεριά και ξαπλώνει στο έδαφος όπου συγκινημένος φιλάει το χώμα. Μην ξέροντας που να πάει για να γλιτώσει από τα άγρια θηρία κατευθύνεται προς το δάσος και ξαπλώνει πάνω σ’ ένα στρώμα από φύλλα.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Βλέπουμε την επέμβαση των θεών στα στοιχεία της φύσης καθώς και τη θεοποίηση των ποταμών που θεωρούνταν κατώτερες θεότητες και τα ονόματά τους συνδέθηκαν με πολλούς μύθους.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οδυσσέας: επιμονή και δύναμη τον χαρακτηρίζει και παρά τις δυσκολίες δεν χάνει την πίστη του στους θεούς .Εξαντλημένος ολότελα φτάνει στη στεριά και επιλέγει την πιο λογική λύση για τον τόπο της διανυκτέρευσής του. Η επιλογή του δείχνει την οξυδέρκεια και την ευρηματικότητά του.

ΔΟΜΗ

Η αφήγηση εναλλάσσεται με το μονόλογο και δίνουν ζωντάνια και ένταση στο λόγο. Το ενδιαφέρον του αναγνώστη κορυφώνεται καθώς περιμένει με αγωνία να παρακολουθήσει τις περιπέτειες του Οδυσσέα. Ζωηρές εικόνες και παρομοιώσεις κυριαρχούν στην ενότητα.

Επιμέλεια: Κυριακίδου Μαρία