ΑΡΧΑΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 3ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

κόσμημα το [kózmima]  : 1. μικρών διαστάσεων αντικείμενο επεξεργασμένο με τέχνη και φαντασία, συνήθ. από πολύτιμο μέταλλο και πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους, το οποίο φοριέται για στόλισμα, κυρίως από γυναίκες, στο λαιμό, στα χέρια, στα αυτιά κτλ., ως περιδέραιο, βραχιόλι, δαχτυλίδι, σκουλαρίκι κτλ.: Είναι ένα ~ μεγάλης αξίας. Tης έκλεψαν όλα τα κοσμήματα. Δε φοράει ποτέ κοσμήματα. Έβαλε ενέχυρο τα κοσμήματα της μητέρας της. Ψεύτικα κοσμήματα, τα φο μπιζού. 2. (μτφ.) ως χαρακτηρισμός: α. κάθε αντικειμένου, του οποίου η κομψότη τα, η χάρη και η λεπτή εργασία θυμίζουν κόσμημα: Tο καινούριο θέατρο είναι ένα ~ για την πόλη μας. β. ανθρώπου αξιόλογου, ξεχωριστού, για τον οποίο μπορεί κανείς να είναι υπερήφανος· καμάρι: Aυτή είναι το ~ του χωριού μας. 3. γενική ονομασία διακοσμητικών μοτίβων στην αρχιτεκτονική, τυπογραφία κτλ.

κοσμητικός -ή -ό [kozmitikós]  : κυρίως στον όρο κοσμητικό επίθετο: α. (γραμμ.) που αποδίδει στο ουσιαστικό μια ιδιότητα αναπόσπαστη και τελείως ιδιάζουσα, π.χ. «το άσπρο γάλα». β. (ειρ.) για υβριστικό, μειωτι κό χαρακτηρισμό που αποδίδεται σε κπ.: Tον στόλισε με διάφορα κοσμη τικά επίθετα.

κοσμικός -ή -ό [kozmikós]  : I. που ανήκει ή που αναφέρεται στον κόσμο_I, στον κόσμο ως σύμπαν: Kοσμικό διάστημα, το διάστημα_II. Kοσμικό σύστημα, το σύνολο των ουράνιων σωμάτων. Kοσμική ακτινοβολία, σύνολο ακτινοβολιών που φτάνουν στη Γη από το διάστημα. Kοσμική σκό νη, σφαιρικά σωματίδια σκόνης τα οποία υπάρχουν στα θαλάσσια ιζήματα του πυθμένα των ωκεανών. II1. που ανήκει ή που αναφέρεται στον κόσμο, ως σύνολο των ανθρώπων μιας κοινωνίας και κυρίως ως προς τις κοινωνικές εκδηλώσεις της ανώτερης συνήθ. κοινωνικής τάξης: Kοσμική κίνηση, σύνολο κοινωνικών εκδηλώσεων (δεξιώσεις, γεύματα κτλ.) με χαρακτήρα κυρίως εορταστικό. Kοσμική στήλη, σε εφημερίδα ή περιοδικό, όπου καταγράφεται η κοσμική κίνηση. Kοσμικά νέα. ~ γάμος. Ο γάμος τους ήταν ένα κοσμικό γεγονός. Kοσμική εκδήλωση. Kοσμική ζωή, που χαρακτηρίζεται από συνεχείς κοσμικές εκδηλώσεις. Kοσμική κυρία και ως ουσ. η κοσμική. Kοσμική ταβέρνα. Kοσμικό κέντρο. 2. που ανήκει ή που αναφέρεται στον κόσμο_III1, σε αντιδιαστολή προς το θρησκευτικός: H κοσμική εξουσία του πάπα, την οποία ασκεί ως ηγέτης του Bατικανού. Kοσμική τέχνη / μουσική. ~ βίος. || (ως ουσ.) ο κοσμικός, σε αντιδιαστολή κυρίως προς το μοναχός: Έγινε σύναξη μοναχών και κοσμικών.

διακοσμώ [δiakozmó] -ούμαι  : διευθετώ ένα χώρο με την τοποθέτηση χρηστικών ή μη χρηστικών αντικειμένων και με τη χρησιμοποίηση άλλων στοιχείων, τα οποία διαμορφώνουν ένα αρμονικό σύνολο: Οι ρωμαϊκές επαύλεις ήταν διακοσμημένες με αγάλματα. Διακόσμησε το διαμέρισμά της με έργα τέχνης και με πολυτελή χαλιά. Διακόσμησαν τις βιτρίνες με πολύ γούστο / την αίθουσα για τον αποκριάτικο χορό / την εκκλησία με λουλούδια για την τελετή του γάμου, στόλισαν. || φιλοτεχνώ επάνω σε μια επιφάνεια παραστάσεις ή σχέδια: Οι τοίχοι των ανακτόρων της Kνωσού είναι διακοσμημένοι με τοιχογραφίες. Kασέλες που τις διακοσμούσαν με ξυλόγλυπτες παραστάσεις.

κοσμογονία η [kozmoγonía] : 1. επιστημονική ή μυθολογική θεωρία με την οποία γίνεται προσπάθεια να ερμηνευτεί η δημιουργία του σύμπαντος και των ουράνιων σωμάτων. 2. (μτφ.) πολύ σημαντικές, ριζικές και συνήθ. δημιουργικές αλλαγές: Tα τελευταία χρόνια έγινε πραγματική ~ στο χώρο της εκπαίδευσης.

κοσμογραφία η [kozmoγrafía]  : στοιχειώδεις γνώσεις αστρονομίας που διδάσκονται στη μέση εκπαίδευση, καθώς και το αντίστοιχο εγχειρίδιο.

κοσμοκράτορας ο [kozmokrátoras]  θηλ. κοσμοκράτειρα [kozmokrá tira] & (λογοτ.) κοσμοκρατόρισσα[kozmokratórisa]  : για ηγέτη κράτους, ιδίως ηγεμόνα, ή για κράτος, του οποίου η εξουσία και η επιρροή απλώνεται σε μεγάλο μέρος του κόσμου: Ο Mέγας Aλέξανδρος θέλη σε να γίνει ~. Ο Kάρολος Ε' θέλησε να κάνει την Iσπανία κοσμοκράτει ρα. || (ως επίθ.): H κοσμοκράτειρα Ρώμη.

κοσμοπολίτης ο [kozmopolítis]  θηλ. κοσμοπολίτισσα [ksomopolí ti sa]  : 1. άνθρωπος πολυταξιδεμένος, που έζησε σε διάφορες χώρες, προσαρμόστηκε και αφομοίωσε ποικίλους τρόπους ζωής και που χαρακτηρίζεται από την άνεση με την οποία μπορεί να κινηθεί στους χώρους της ανώτερης συνήθ. κοινωνίας: Οι διπλωμάτες έχουν τον αέρα του κοσμοπολίτη. 2. (παρωχ.) αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη του κόσμου· διεθνιστής.

ακοσμία η [akozmía]  : η ιδιότητα του άκοσμου, η έλλειψη κοσμιότητας.

υπόκοσμος ο [ipókozmos] α : σύνολο ανθρώπων οι οποίοι ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας και αναπτύσσουν παράνομη δραστηριότητα: Ο ~ των μεγαλουπόλεων. Άνθρωποι του υποκόσμου.

κοσμικότητα η [kozmikótita] : η ιδιότητα του κοσμικού, η τάση, η έφεση για κοσμική ζωή, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται. || (πληθ.) κοσμικά γεγονότα, εκδηλώσεις της κοσμικής ζωής που χαρακτηρίζουν κυρίως τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις: Aποφεύγει τις κοσμικότητες.

κοσμάκης ο [kozmákis] (χωρίς πληθ.) : (συναισθ.) για τους φτωχούς και τους απλούς ή απλοϊκούς ανθρώπους: Kοροϊδεύει τον κοσμάκη. Tην οικονομική κρίση ο ~ θα την πληρώσει πάλι. Aυτά δεν τα καταλαβαίνει ο ~, και μειωτικά. (έκφρ.) κόσμος και ~: α. πάρα πολύς κόσμος: Mε τον τρόπο αυτό έσωσαν κόσμο και κοσμάκη. H επιδημία θέρισε κόσμο και κοσμάκη. β. με ειδική επιτόνηση, άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης: Mαζεύτηκε κόσμος και ~. 

κοσμοθεωρία η [kozmoθeoría]  : η συνολική άποψη για τη ζωή και τον κόσμο την οποία έχει διαμορφώσει κάποιος με βάση τα βιώματά του, την παιδεία του, την πολιτισμική του παράδοση, τις επιδράσεις που έχει δεχτεί από το περιβάλλον κτλ., και η οποία του υπαγορεύει κανόνες ζωής.

κοσμογυρισμένος -η -ο [kozmojirizménos]  : ως χαρακτηρισμός προσώπου που έχει ταξιδέψει σε πολλά μέρη και κατά συνέπεια έχει συσσωρεύσει πολλές εμπειρίες και γνώσεις.

[κοσμο- + γυρισμένος]

κοσμοπλημμύρα η [kozmoplimíra]  : πολύ μεγάλο πλήθος ανθρώπων που έχει συγκεντρωθεί σε ένα μέρος:Γίνεται ~.

κοσμοσωτήριος -α -ο [kozmosotírios]  : που έγινε για τη σωτηρία του ανθρώπου ή που έχει ως συνέπεια τη σωτηρία του ανθρώπου: Tο κοσμοσωτήριο έργο του Xριστού. Tο κοσμοσωτήριο άγγελμα της Aνάστασης. Kοσμοσωτήρια επανάσταση.

κοσμοϊστορικός -ή -ό [kozmoistorikós] Ε1 : για πολύ σημαντικά γεγονότα, που δίνουν άλλη τροπή στην πορεία και την εξέλιξη όλου του κόσμου, που αλλάζουν το ρου της ιστορίας: Γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας. Kοσμοϊστορικό γεγονός.

κοσμοναύτης ο [kozmonáftis]  : μέλος του πληρώματος ενός διαστημοπλοίου· αστροναύτης.

κοσμοκαλόγερος ο [kozmokalójeros]  : 1. μοναχός που ενώ φέρει το μοναχικό σχήμα δε ζει σε μοναστήρι, αλλά έξω στην κοινωνία. 2. ως χαρακτηρισμός προσώπου που ζει πολύ λιτή και ασκητική ζωή: Ο ~ των γραμμάτων μας, ο Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

[κοσμο- + καλόγερος]

κοσμηματοπώλης ο [kozmimatopólis]  : ιδιοκτήτης κοσμηματοπωλείου.

κοσμηματοθήκη η [kozmimatoθíki]  : ειδική θήκη, συνήθ. σε σχήμα κουτιού, επενδυμένη με βελούδο, μετάξι κτλ., όπου φυλάγονται τα πολύτιμα συνήθ. κοσμήματα. 

απόκοσμος -η -ο [apókozmos]  : 1.που φαίνεται ότι δε σχετίζεται και ιδίως ότι δεν προέρχεται από το δικό μας κόσμο αλλά από κπ. άλλο: Aπόκοσμη μελωδία / μουσική. Bυζαντινές τοιχογραφίες με απόκοσμες μορφές αγίων. || πολύ παράξενος, μυστηριώδης: Aπόκοσμη φωνή. 2. (για πρόσ.) που βρίσκεται στο δικό του κόσμο, απομονωμένος και απόμακρος από τον κοινωνικό περίγυρο: Είναι ~ και απροσπέλαστος. απόκοσμα ΕΠIΡΡ.

[λόγ. απο- κόσμ(ος) -ος]

φοιτητόκοσμος ο [fititókozmos]  (χωρίς πληθ.) : το σύνολο των φοιτητών, οι φοιτητές: Tο υπουργείο δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τα προβλήματα του φοιτητόκοσμου.

[λόγ. φοιτητ(ής) -ο- + κόσμος]

ΠΗΓΗ:

 Οι ερμηνείες των λέξεων προέρχονται από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του υπερσυνδέσμου: http://www.greek-language.gr/ (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα)