ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΑΦΗΓΗΣΗ

Τι είναι αφήγηση;

Αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά μια σειρά πραγματικών ή πλασματικών γεγονότων. Κάθε αφήγηση συνεπώς,ως πράξη επικοινωνίας προϋποθέτει τουλάχιστον 2 πρόσωπα : τον πομπό (αφηγητή)  και τον αποδέκτη (αναγνώστη)

Ποιος αφηγείται;

Σε μια μαρτυρική κατάθεση ο αφηγητής είναι το ίδιο πρόσωπο που καταθέτει προφορικά ή γραπτά τη μαρτυρία του. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ο αφηγητής και ο συγγραφέας είναι 2 διαφορετικά πρόσωπα που δεν πρέπει να συγχέονται. Ο συγγραφέας είναι ένα πραγματικό πρόσωπο με αληθινή ζωή που υπάρχει έξω από το κείμενο.Αντίθετα,ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο του κειμένου που υπάρχει μόνο μέσα στο πλαίσιο του πλασματικού λόγου,είναι δηλ.ένα κατασκεύασμα από λέξεις. Φυσικά,αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα μπορεί να υπάρχουν στους ήρωες του έργου του.

Και στις 2 περιπτώσεις πάντως μπορούμε να διακρίνουμε 2 τύπους αφηγητή, ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής του στα γεγονότα που αφηγείται:

α) ο ομοδιηγητικός αφηγητής που συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστής, είτε ως αυτόπτης μάρτυρας (π.χ.ο αφηγητής σε μια αυτοβιογραφία ή σε απομνημονεύματα,οπότε στο κείμενο επικρατεί το α΄ρηματικό πρόσωπο), και

β) ο ετεροδιηγητικός αφηγητής  που δε μετέχει καθόλου στα γεγονότα (π.χ.ο ιστορικός,ο δημοσιογράφος,ο αφηγητής στο ιστορικό μυθιστόρημα,οπότε επικρατεί συνήθως το γ΄ρηματικό πρόσωπο)

Η οπτική γωνία στην αφήγηση

Σε μια αφήγηση δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλα τα γεγονότα που συνέβησαν. Αναγκαστικά γίνεται μια επιλογή γεγονότων που εξαρτάται από την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την αφήγηση,δηλ.είναι ανάλογη με τη γνώση του για τα γεγονότα,τη συναισθηματική του φόρτιση,τον τρόπο που σκέφτεται,το αποτέλεσμα που επιδιώκει κτλ.

Ο συγγραφέας πάντως επιλέγει συνήθως μια από τις εξής 2 δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς: 

Α) αφήγηση με μηδενική  εστίαση. Πρόκειται για αφήγηση χωρίς συγκεκριμένη οπτική γωνία από έναν παντογνώστη αφήγητη

Β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση. Πρόκειται για αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου,με περιορισμένη κατά συνέπεια γνώση στα όριά του.

Στην πρώτη περίπτωση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα της αφήγησης,ακόμη και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Θα λέγαμε,λοιπόν,ότι πρόκειται για έναν αφηγητή-παντογνώστη που βλέπει τον κόσμο από παντού,όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο, κι επομένως η απόλυτη γνώση του ισοδυναμεί με έλλειψη συγκεκριμένης οπτικής  γωνίας (εστίαση μηδέν)

Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση έχουμε αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου (εσωτερική εστίαση) από έναν ΄΄αφηγητή-πρωταγωνιστή΄΄,που σε αντίθεση με τον ΄΄αφηγητή-παντογνώστη΄΄έχει περιορισμένη γνώση στις ανθρώπινες δυνατότητες.

Αφηγηματικός χρόνος

Βασικό στοιχείο της αφήγησης είναι ο χρόνος. Μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής χρόνους:

 α) το χρόνο του πομπού(=η εποχή που ζει ο πομπός)

 β) το χρόνο του δέκτη(=την εποχή που ζει ο δέκτης) και

 γ) το χρόνο των γεγονότων(=η εποχή κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα   

     της αφήγησης)

Π.χ. στα ομηρικά έπη ο χρόνος του πομπού είναι ο 8^ος αι.π.Χ.,ο χρόνος των γεγονότων ο 12^ος αιπ.Χ. και ο χρόνος του δέκτη οποιαδήποτε χρονική στιγμή

Εκτός από τους παραπάνω χρόνους που υπάρχουν έξω από την αφήγηση υπάρχουν και 2 χρόνοι εσωτερικοί/εσωκειμενικοί: α) ο χρόνος της ιστορίας και  β) ο χρόνος της αφήγησης.

Χρόνο της ιστορίας ονομάζουμε το χρόνο στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία της αφήγησης. Με το χρόνο αυτό εννοούμε τη φυσική διαδοχή των γεγονότων. Ο χρόνος της ιστορίας παρουσιάζεται στην αφήγηση με διαφορετικούς τρόπους κι έτσι προκύπτει ο χρόνος της αφήγησης, που δε συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας. Τα γεγονότα στην αφήγηση παρουσιάζονται συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ’ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορία. Στην αφήγηση ο συγγραφέας συχνά παραβιάζει τη χρονική σειρά των γεγονότων και προκύπτουν έτσι οι λεγόμνωες αναχρονίες .Δηλαδή, άλλοτε κάνει αναδρομικές αφηγήσεις  (flash back) κι άλλοτε πρόδρομες αφηγήσεις που ανακαλούν εκ των προτέρων όσα θα διαδραματιστούν αργότερα. Τέλος, παρατηρούμε ότι ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να διαφέρει από τον πραγματικό χρόνο και ως προς τη συχνότητα, π.χ. υπάρχει η περίπτωση ένα γεγονός που συνέβη μια φορά να παρουσιάζεται στην αφήγηση περισσότερες από μια φορές. Βέβαια,κάθε φορά το γεγονός διαφοροποιείται ως προς το ύφος και την προοπτική του.

 Σχετικά με το πώς μπορούμε να αφηγηθούμε ένα γεγονός επισκεφθείτε  τον παρακάτω σύνδεσμο:

http://podilato98.blogspot.gr/2011/10/afigisi.html

 Επιμέλεια: Κυριακίδου Μαρία